Klimaatcrisis en digitale chaos, urgente zaken? Hoezo?

Gepubliceerd op

Helaas. Ik hoorde (ik lees geen kranten meer) dat er géén Minister voor Digitale Zaken komt, een minister waar diverse partijen (zie leeslijst) voor hebben gepleit en ik ook. ’t Wordt een Staatssecretaris, slechts. Geen bovenbaas om met Marten Toonder te spreken. Bovendien, een onderbaas met nog een andere klus, Koninkrijksrelaties. Nou, dan weet je het wel. Dat wordt de helft van de tijd mobiel werken op het zonnige Aruba.

Komt er een Minister voor Digitale Zaken? Is dat een goed idee?

Gepubliceerd op
Minister Digitale Zaken
Minister voor Digitale Zaken?

Misschien, dat is de vraag. In het regeerakkoord wordt er niet over gerept. Toch lijkt centrale regie een hoge prioriteit te moeten hebben. Er is veel mis gegaan de laatste jaren. Op het gebied van digitale projecten.
Een paar krantenkoppen uit 2019:
Overheid en haar ICT projecten: worsteling – 19 april
Problemen overheid met IT nog groter – 15 mei
ICT projecten overheid nog steeds chaos – 15 mei
Parlementair onderzoek naar ICT problemen overheid – 5 juni
Daarna volgden: de toeslagenaffaire, de daarmee samenhangende “regelfilie” van de Raad van State (die daar nu zelf van overtuigd is), een zwarte lijst van de Belastingdienst. En eerder al het etnisch profileren en het postcode stigmatiseren.

Ook vorige week was er paniek over een lek (Apache Log4j) en in 2020 was er de Citrix-crisis. De Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV) bepleit in een recent rapport in het kader van ‘Cyber Security‘ een centrale regie:”Ook adviseert de OVV dat er één bewindspersoon komt die toeziet op digitale veiligheid. Nu is dat een verantwoordelijkheid van verschillende ministeries“. Wat voor de veiligheid geldt, geldt ook voor de eerder genoemde problemen.

De software hoeft overigens niet altijd en alle blaam te treffen. Het is ook de input, de opdrachten en de data die er in gestopt worden. De Mens achter het scherm. ‘Garbage In- Garbage Out’ (GIGO)

Oplosbaar?
Is in zo’n situatie een Minister voor Digitale Zaken (MDZ) een panacee? Is centrale regie een (goede) oplossing? Een Bewindsmens met een gealloceerd budget voor puinruimen. En is er een kandidaat met enig benul van zaken? Marietje Schaake (D66) werd genoemd, die op ‘t ogenblik directeur van het Cyber Policy Center van Stanford University is? Of komt de oplossing sowieso te laat? En is de klus niet te groot?

Sisyphusarbeid
Hoe groot is die klus? Stel je voor, een tanker met daaromheen een aantal parlevinkers. Die tanker, de overheid, is moeilijk van koers te veranderen. De parlevinkers zijn wendbaar, hebben allen hun eigen “waar”, hun eigen, zelf geïmplementeerde, ICT systemen. Geen onderling contact. Überhaupt geen belangstelling daarvoor. Breng daar maar eens orde in en communicatie tussen. Knippen en plakken in bestaande processen is een heilloze zaak. Hier wat verbeteren en daar wat opborstelen leidt tot “bloemkoolachtige” gedrochten.
Waar is het mis gegaan? Ga daar maar eens aan staan Minister voor Digitale Zaken (MDZ). Je zou kunnen beginnen met steun te zoeken in Estland en kijken hoe ze ’t daar hebben aangepakt. Vanaf 1994 al. We lopen achterop, een niet onbekend verschijnsel in Nederland, nietwaar?

Estland
Die kleine Baltische staat Estland wordt nu internationaal beschouwd als koploper op het gebied van een digitale samenleving ( e-Estonia). Een land met slechts 1,3 miljoen inwoners en op dit moment 80.000 ingeschrevenen uit andere landen (e-Residents), van over de hele wereld.

Ligging Estland
Baltische staten

Onafhankelijkheid behouden
Wat is het geheim van het Estlandse concept? Het vond zijn oorsprong in 1991 toen Estland onafhankelijk van de Sovjet Unie werd. Uit vrees om ooit opnieuw ingelijfd te worden werd besloten een digitale overheid te bouwen, om zo minder kwetsbaar te worden. Vier jaar later lag er een strategisch plan voor een informatiemaatschappij, een digitale staat. Voorvechter van deze ontwikkeling was de fysikus Jaak Aaviksoo.
Twee jaar later, in 1996, werd de “Tiigrihüpe” (Tijgersprong) gelanceerd. Geïnspireerd op Mao Zedong’s “Grote Sprong voorwaarts” ? De IT infrastructuur zou worden aangepast aan het Westerse niveau. Computeronderwijs werd op alle scholen geïntroduceerd en die scholen werden allemaal op het internet aangesloten. Het resultaat: brede IT kennis en internetgebruik door vrijwel de gehele bevolking van Estland.

Vertrouwen burgers
De daaropvolgende digitale diensten (e-services) die door de overheid ten dienste van haar burgers werden ontwikkeld en die ook goed werkten (!), versterkten de acceptatie van de digitalisering en daarmee ook het vertrouwen van de burgers in de overheid. ‘Collateral benefit’. Dankzij die breed gespreide IT kennis onstonden ook veel digitale start-ups, waaronder de bekendste Skype, Transferwise en Taxify.

Kritische Succes Factoren
De Kritische Succes Factoren (KSF) voor deze gang van zaken waren: (1) het stellige voornemen van het Kabinet om een Digitale Overheid te bouwen (e-Governance) en (2) als onderdeel daarvan, goedwerkende digitale diensten beschikbaar te stellen aan haar burgers, (3) diensten die onderling verbonden zijn en zo gegevens kunnen uitwisselen (een solide nationaal intranet) (4) en die het eigendom van de persoonlijke data bij de burger laten, die daardoor ook zelf de toegang ertoe kan bepalen, (5) waardoor, door al deze factoren, het vertrouwen in de overheid groot en bestendig werd. Het belangrijkste kenmerk van deze ontwikkeling? Het feit dat de digitale staat vanaf de grond af aan werd opgebouwd

‘Grass roots’
De digitale Estlandse staat is “grass roots” opgebouwd, zoals dat in fabrieksbouwtermen heet. Vanaf een “kale vlakte”. Daarin schuilt al meteen de eerste handicap voor de MDZ. De Nederlandse digitale staat had al decennia geleden op een kale vlakte gestart moeten worden. En de tweede handicap: hoe kan je werken onder een verziekt vertrouwen in de overheid? En vervolgens, hoe verander je de koers van de tanker en hoe stem je de parlevinkers op elkaar af? Krijgt je als MDZ voldoende bevoegdheden en budget, meer dan de kruimels die afvallen van de andere ministeries?

Briefing Centre directeur Anna Piperal
Anna Piperal, e-Estonia Briefing Centre
Ave Lauringson

Kennis delen
De MDZ hoeft niet helemaal zelf het wiel uit te vinden.Estland is graag bereid zijn kennis te delen. Dat gebeurt op een aantal vlakken al met Finland. Maar ook andere landen zijn welkom. In Tallinn is er een e-Estonia Briefing Centre, dat onder leiding stond van Anna Piperal, die opgevolgd is door Ave Lauringson. Ook wel de “showroom van het Estlandse concept” genoemd. Vorig jaar bezochten 45.000 bezoekers uit 130 landen dat centrum, waaronder een aantal van de Nederlandse Rijksoverheid.
Die bezoekers kwamen om er kennis op te doen, eventueel zaken over te nemen en mogelijk om tot samenwerkingen te komen. In 2018 bezocht onder meer staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken dit centrum. Een van de parlevinkers. Vooralsnog heeft dit bezoek weinig zichtbaar effect gehad.

‘Corona tracing’
Een voorbeeld van die coöperatieve instelling en van de vooraanstaande positie van Estland op digitaal gebied is de deelname van het land in 2020 aan een consortium van de drie grootste landen van de EU – Frankrijk, Italië en Duitsland. Doel was het ontwikkelen van, ‘Privacy-Preserving Proximity Tracing’. Een systeem om veilig het “voetspoor” van Covid-19 te volgen. Estland is sinds 2004 EU lid en sinds 2007 lid van de Eurozone.

Ontwikkelingen van e-diensten
Een aantal cruciale diensten werd ontwikkeld en geïmplementeerd, zoals de introductie van een digitale ID-kaart, waarmee de burger toegang kan krijgen tot de online diensten, zoals de belastingaangifte, het digitaal stemmen, zijn patiëntendossier, recepten en digitale handtekeningen. Estland loopt voorop in de digitale ontwikkeling van overheidsdata met de nadruk op privacy en cyberveiligheid. De burger hoeft geen kantoren meer te bezoeken behalve bij het ophalen van de ID-kaart en een bezoek aan de notaris bij verkoop van onroerend goed, huwelijk en scheiding.

Bekijk voor een overzicht van de Estlandse ontwikkeling de TED Talk van Anna Piperal op YouTube (28 januari 2020)
What a digital government looks like

Opbouw in stappen
Hieronder een overzicht van de digitale diensten (e-services) die sinds 1994 werden ontwikkeld en geïmplementeerd. Als toelichting zijn bij elk “product/dienst” in ’t kort de geclaimde resultaten vermeld. Alle diensten zijn onderling verbonden, kunnen data uitwisselen en zijn toegankelijk voor alle Estlandse burgers en e-ingezetenen (e-residents)

e-ID CCard
Digitale ID kaart

De e-diensten in chronologische volgorde van ontwikkeling
e-Banking (1996). De invoering van het internetbankieren.
e-Cabinet meeting (1996). Gestructureerd online overleg. De gemiddelde duur van een Estlandse kabinetsvergadering is teruggebracht van 5 uur tot 30 minuten. Paperless.
e-Tax board (2000). Belastingaangifte door burgers kost nu 3 minuten online. Bijna iedere burger maakt er gebruik van.
m-Parking (2000). Te zelfder tijd geïntroduceerd als bijv Park-line in Nederland.
X-road (2001). Een nationaal integratie platform dat alle e-diensten koppelt, met lagere kosten voor datauitwisseling en het voorkomen van datalekken bij onbeveiligde databases (blockchain 2008).
e-ID card en digitale handtekening (2002). Ontwikkeld op basis van Finse techniek. De digitale e-ID kaart is in Estland verplicht gesteld, waardoor het een succes werd, in tegenstelling tot de introductie in Finland, die vrijwillig was. De burger is eigenaar van zijn persoonlijke data. Instanties als ziekenhuizen, verzekeringen, overheid hebben toegang tot die gegevens, als de eigenaar daar met behulp van die e-ID kaart toestemming toe geeft.
i-Voting (2005). Online stemmen. Eenderde van de stemmen werd online uitgebracht, waaronder stemmen uit 110 andere landen
Cyber security (2007). In 2007 is er een grote cyberaanval geweest. Het probleem werd dankzij internationale samenwerking opgelost. Daarna werd de veiligheid gewaarborgd door de ontwikkeling van blockchain technologie.
Blockchain technology (2008). Data waaronder oa burgerlijkestand gegevens worden beschermd door de door KSI ontwikkelde KSI blockchain.
e-Health (2008). Patiënten dossiers zijn geheel online, wat vooral belangrijk is in noodgevalllen.
e-Prescription (2010). Online afhandeling van medische recepten. Geen onleesbare recepten meer. Een samenwerking met Finland.
e-Residency (2014). De eerste digitale staat voor wereldburgers. Buitenlanders kunnen e-resident (digitale ingezetene) van Estland worden en bijvoorbeeld binnen 30 minuten een bedrijf opzetten
Road administration’s e-portal (2014). Diensten voor wegverkeer, zes maal sneller, 20% goedkoper en transparanter.
World’s first data embassy (2015). Estland is het eerste land ter wereld in ‘the cloud’. Kwetsbare databases en diensten hebben een backup in een streng beveiligd datacentrum in de Ambassade in Luxemburg.
NIIS X-Road consortium (2017). Het ‘Nordic Institute for Interoperability Solutions’ werd opgericht door Estland en Finland. Het is een pionier in internationale ‘e-governance solutions’. Bedoeld om betere diensten aan de burgers te leveren.
Seamless services roadmap (2018). Een plan om met ‘seamless services’ (naadloze diensten) een natuurlijke en innige band tussen de burgers en de staat te scheppen.. De eerste ‘seamless service’ startte in 2018
Governement AI Strategy (2019). Een gedetailleerd strategisch plan ter stimulering van de implementatie van AI oplossingen in publieke en private sectoren.
Proactive Schild Care (2020). Ouders hoeven bij de geboorte van hun kind voortaan niet meer zelf de voorzieningen aan te vragen waarop zij recht hebben.
Remote Verification for Notaries (2020). Online notariële aktes. Er zijn nu nog maar drie gelegenheden waarbij men fysiek aanwezig hoeft te zijn bij de notaris: bij koop en verkoop van onroerend goed, bij huwelijk en bij echtscheiding.

Zo zie je maar hoe een klein land groot kan zijn en wat er op het bord van de Minister voor Digitale Zaken komt te liggen. Als die Minister er komt.

Edwin Kisman

PS

Dubai ook ‘paperless’
Trouw (21 dec ‘21) meldt dat Dubai ook de ambitie heeft een papierloze staat en koploper in digitalisering te worden. “Vanaf nu noemt het emiraat zich ‘de eerste papierloze overheid’ ter wereld”. “Het idee is dat burgers nooit meer met al hun papierwerk naar het gemeentehuis hoeven te sjouwen, maar hier een app voor kunnen inzetten”. Zou de kroonprins van Dubai, sjeik Hamdan bin Mohammed bin Rashid al-Maktoum, nou wel of niet in Estland op bezoek zijn geweest.

Dezelfde Trouw meldt ook dat “De verkiezingen voor het Sportgala zijn begonnen. Bijna 1100 sporters en ruim 250 coaches kunnen deze dagen digitaal hun stem uitbrengen”. Ook hier schrijdt de tijd voort.

En kijk ook naar
Een overzicht van de historie van e-Estonia
Het ‘e-Estonia Briefing centre’ in Tallinn 

en lees mijn column

Vertrouwen, als er daar eens wat meer van was
22 november 2021

Vertrouwen, als er daar eens wat meer van was

Gepubliceerd op
Covey's hypotheseVertrouwen is de basis voor goede samenwerking. De makke is dat vertrouwen zo kwetsbaar is. Dat het “te voet komt en te paard vertrekt”. En probeer dan maar eens die leegte te vullen en het wantrouwen om te buigen. Volgens Paul van Lange (VU) is dat alleen te bereiken met ‘social mindfulness’.

Economisch belang
Een goede samenwerking steunt op vertrouwen. Stephen Covey wijst in zijn boek ‘The Speed of Trust’ (2006) ook op het “economisch” belang van vertrouwen. Wanneer het vertrouwen binnen een organisatie daalt, dalen de snelheid en de efficiency van processen en stijgen de kosten. Omgekeerd stijgt de snelheid en dalen de kosten als het vertrouwen stijgt.

De kracht van vertrouwen
Een mooi voorbeeld daarvan is dat van Ricardo Semler en zijn bedrijf Semco.
Ricardo wilde de managementstijl van zijn vader van een autocratisch centralistische veranderen in een gedecentraliseerd participatieve. Dat botste.
Na ruzie met zijn vader, het land en het bedrijf verkeerden toentertijd in een crisis, besloot de vader zich terug te trekken en kon Ricardo een meerderheidsbelang in het bedrijf krijgen, dat later Semco zou gaan heten. Ricardo was toen 21 jaar. Wikipedia schrijft hierover:
“Bij zijn eerste dag als CEO ontsloeg Ricardo Semler zestig procent van alle topmanagers. Hij begon te werken aan een diversificatieprogramma om het bedrijf te redden”.

Zelfsturende eenheden
Drie ingenieurs stelden een innovatieprogramma voor, op basis waarvan satellieteenheden werden gevormd. Werknemers kregen eigen verantwoordelijkheid binnen die eenheden en eigen sturingsmogelijkheden. Eigen verantwoordelijkheid en onderling vertrouwen.
“De werknemers van Semco gingen akkoord met loonsverlagingen op voorwaarde dat hun aandeel in de winst met 39 procent verhoogd werd, managementweddes werden met 40 procent verlaagd en de werknemers kregen het recht om alle uitgaven goed te keuren.
Doordat de werknemers tijdens de crisis meerdere rollen uitoefenden, verwierven ze een beter inzicht in de werking van het bedrijf waardoor er meer suggesties kwamen voor het verbeteren van de business. De hervormingen die in die tijd werden ingevoerd, leidden tot 65 procent reductie van de voorraden, verlaging van de levertijden en een percentage productdefecten van minder dan 1 procent. Naarmate het economisch klimaat weer aantrok, verbeterden de omzet en winsten van Semco zeer sterk.” Dit dus dankzij meer vertrouwen.

Delegeren met vertrouwen

Delegeren in een sfeer van vertrouwen bevestigt de hypothese van Covey: meer vertrouwen, sneller processen. Als delegeren kan volstaan met een kort ‘social mindful’ overleg, zoals Paul van Lange dat noemt, kan de ‘span of (soft)control’ van een manager vertienvoudigd worden. Dus: snellere processen, minder managers dus minder kosten.

Sneller formeren

Zo had het formatieproces van het Kabinet in een sfeer van vertrouwen in maximaal één week afgerond kunnen worden, met een simpel regeerakkoord van hooguit 10 geboden (ter wille van de CU).
Ook de Tweede Kamer, nu een kuil met 17 slangen, zou, in een sfeer van vertrouwen, veranderen in een til met 17 (vredes)duiven die snel al koerend tot besluiten zouden komen. Minder wetten, simpeler wetten. Geen tweedracht zaaiers. Dagelijks wisselende blokken die gezamenlijk burgerspreekuur houden. Van dystopia naar utopia. Misschien wordt er teveel gepolderd, met te weinig onderling vertrouwen.

Sneller compenseren

Dan zou ook Daan Prevoo, de burgemeester van Valkenburg, zich niet hoeven te beklagen over de afwikkeling van de waterschade, nu ruim vier maanden geleden, waar nog steeds op gewacht wordt. Een kwestie van wantrouwen zegt hij, jegens de gedupeerden die worden gezien als potentiële fraudeurs. En wat te denken van die arme doorelkaar geschudde Groningers? Vertrouwen. Wel eens gehoord van “een woord is een woord”?

Wantrouwen

Wederzijds wantrouwen
Wantrouwen is de antithese van vertrouwen. Zo is waarschijnlijk een gebrek aan vertrouwen en zelfs wantrouwen binnen de overheid de bron van veel problemen.
Het zou de oorzaak kunnen zijn van bureaucratie: een gebrek aan vertrouwen tussen management en werkvloer. Bureaucratie is een symptoom van wantrouwen.
Er lijkt geen ruimte te zijn om verantwoordelijkheid en vertrouwen te geven aan ambtenaren, die daardoor bereid en in staat zouden zijn op een goede manier te  handelen in de geest van de wet. “Je doet het goed, je hoeft niet bang te zijn op je donder te krijgen”. “Donkers, dat heb je prima opgelost. Dat bedankbriefje van je klant, dat is toch fantastisch!” Zo’n vertrouwde arbeidsomgeving stimuleert creativiteit en levert snellere processen op, snelle afhandeling van verzoeken en lagere kosten. Onder andere omdat dit minder managers vereist (zie Semco). Dat wordt moeilijk! Die managers zien de bui al hangen.
Wetten en regels

De praktijk is dus: regels zijn regels en wetten zijn wetten. O wee, als je de lijn overschrijdt.
Overigens, als ooit het besef doorsijpelt dat vertrouwen het ’panacee’ is voor de overheidsproblemen, dan zal dàt veranderen nog méér tijd kosten dan het oplossen van het klimaatprobleem.


Potentiële fraudeurs

Voorlopig blijft de overheid “zijn” burgers wantrouwen, wat leidt tot: een toeslagenaffaire, de daarmee samenhangende “regelfilie” van de Raad van State (die daar nu zelf van overtuigd lijkt te zijn), een zwarte lijst van de Belastingdienst, het etnisch profileren, het postcode stigmatiseren. Wat nog meer? Tig scheve schaatsen,  een stapeling van missers en bestuurlijke fouten. De ICT blunders. Adieu geloofwaardigheid.
Waar velen zich nog steeds over verbazen, wat mij dan weer verbaast.

Burgers wantrouwen de overheid en geven die een sigaar uit eigen doos. Twee miljoen burgers bijvoorbeeld die zeggen: steek die naald maar in je eigen arm Hugo. Aan mijn lijf geen polonaise. We vertrouwen je niet.

Complotdenken
Wantrouwen is ook de bodem waarop complotdenken gedijt.
De aanstichters van 9/11, het vampierende pedofiele elite netwerk, de ‘flatearthers’, de te snel ontwikkelde vaccins (“in zes maanden, hoe kan dat nou?”). In het laatste geval wantrouwen jegens overheid, maar ook jegens de wetenschap.
Complotdenken is overigens niet alleen van deze tijd. De heksenjachten, de Albigensische kruistochten tegen de Katharen, de pogroms. Vaak door machthebbers geïnitieerd, politiek gemotiveerd. Ook religieuze leiders konden er wat van.
Het verschil met nu? Zoals vroeger pandemieën zich verspreidden met de snelheid van een zeilschip (de pest) zo verspreiden die zich tegenwoordig met de snelheid van een Boeing B747 en dijen complottheorieën uit met de snelheid van het licht, over het internet, met een R van 1000.

Pseudowetenschap
Complotdenken is het voorrecht van de denkende diersoort, de mens.
Aan complotdenken ligt vaak pseudowetenschap ten grondslag. Het verschil met wetenschap? Een wetenschapper wordt geacht voortdurend op zoek te zijn naar bewijzen die zijn hypothese onderuit kunnen halen. De pseudowetenschapper zoekt juist naar bewijzen die zijn theorie onderschrijven en versterken.

Betere wereld

Kort samengevat: voor een betere wereld, vertrouw een ander als jezelf.
Benader je omgeving met ‘social mindfulness’. Vertrouw. Succes ermee.

Edwin Kisman 

Boeken over vertrouwen

Stephen Covey – ‘Speed of Trust

Ricardo Semler – ‘Semco-stijl


Over leiderschap

Simon Sinek: Vertrouwen als kern excellent leiderschap

YouTube over social mindfulness 
Paul van Lange


Sites over complottheorieën
Universiteit Leiden

Universiteit van Amsterdam

University of Oregon

BNNVARA

1