Vakinformatie in oorlogstijd

Op YouTube zijn vier videos te vinden die samen de documentaire ‘Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd’ vormen. De documentaire laat zien hoe Kees en Henk Misset hun Uitgeversmaatschappij C. Misset door de oorlog loodsten. Henk Misset overlijdt in september 1945 aan difterie. Kees Misset wordt in april 1945—Doetinchem is dan al bevrijd—opgepakt en gevangen gezet. Hem wordt collaboratie met de bezetter ten laste gelegd. In november 1946 legt de rechter hem een beroepsverbod op van zeven jaar, te rekenen vanaf 5 mei 1945. Kees Misset overlijdt in februari 1947 aan de gevolgen van een hersenbloeding.
Ik beveel deze videos van harte aan. Zij geven een goed beeld van een uitgeverij van vakinformatie (en dagblad De Graafschap-bode) in oorlogstijd.

Tegelijkertijd riep de documentaire bij mij de vraag op wat er nog meer bekend zou kunnen zijn over ‘vakinformatie in oorlogstijd’. Bij mijn weten heeft nog niemand daarover iets geschreven. Maar misschien vergis ik mij. Zelf weet ik er bij lange na niet alles van. Deze post is daarom slechts een aanzet, die anderen er hopelijk toe beweegt bijdragen te leveren.

NOTU
Ik weet dat op 15 maart 1945—nog tijdens de bezetting dus—de Nederlandse Organisatie van Tijdschrift-Uitgevers (NOTU) werd opgericht. Eén van de redenen voor de oprichting van de NOTU was te voorkomen dat ‘foute’ kranten uit de oorlog, na de oorlog papier zouden krijgen toebedeeld; dat schaarse productiemiddel moest natuurlijk ten goede komen aan tijdschriften en aan de illegale verzetskranten uit de oorlog die dan legaal zouden kunnen verschijnen! Misset was zeker niet het enige uitgeverijbedrijf waartegen na de oorlog een zuiveringsprocedure werd gestart en waarover beroepsverboden werden uitgesproken.

Tijdens de oorlog
Hiervoor heb ik het vooral gehad over het laatste oorlogsjaar en de nasleep van de oorlog. Maar wat gebeurde er tijdens de oorlog?

Voor de hand ligt dat de bezetter zeggenschap wilde over tactische informatie rond luchtbescherming. In 1944 worden twee vaktijdschriften met luchtbescherming als redactioneel onderwerp gestaakt: Luchtgevaar, tijdschrift voor luchtbescherming en Pro Cive. Waarom beide tijdschriften vrij lang wel mochten verschijnen is mij niet bekend. In de periode 1944-1945 is er het vaktijdschrift Maandblad Luchtbescherming en Brandweer. Het lijkt er op dat de laatstgenoemde wel de goedkeuring van de bezetter had en om die reden juist weer ná het einde van de oorlog van het toneel verdween.

Er waren meer ’tactische’ vakterreinen: in 1944 moest de directie van de School voor de Grafische Vakken de uitgave van het vaktijdschrift/leerlingenblad De Tampon—genoemd naar het gereedschap waarmee drukkers inkt aanbrachten op het zetsel—staken.

Het Militair Rechtelijk Tijdschrift verscheen niet in de periode juli 1943 tot januari 1946. In hoeverre de bezetter deze uitgeefpauze gelastte, is mij niet bekend.

Het ‘vrije’ vaktijdschrift Pharmaceutisch Weekblad, een uitgave van de Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie (N.M.P.) in samenwerking met D.B. Centen’s Uitgeversmaatschappij, werd per januari 1943 vervangen door het Tijdschrift voor Artsenijkunde, het officiële orgaan van de door de bezetter ingestelde, en door een NSB’er geleide Nederlandsche Apothekerskamer. In februari 1945 verschijnt het laatste nummer. In juni 1945 is het Pharmaceutisch Weekblad ’terug van weggeweest’.

In de voorbeelden tot nu toe speelt de bezetter een (grote) rol. Maar wat te denken van de start in 1942 van het Vakblad voor den Nederlandschen Kruidenier? Ik kon me aanvankelijk moeilijk voorstellen dat ook achter dit vaktijdschrift de bezetter schuil ging, maar indirect zal dat toch wel het geval zijn geweest. Voedsel werd immers steeds schaarser naarmate de oorlog voortduurde en de kruidenier was in die tijd daarvan een belangrijke distributeur.

Ten slotte wil ik hier het (vak)tijdschrift De Plattelandsvrouw, het maandblad van de Nederlandse bond van boerinnen en andere plattelandsvrouwen noemen. Het eerste nummer daarvan verscheen in juli 1940, uitgegeven door Van Gorcum & Comp. Dat het tijdschrift tot mei 1995 onder die naam bleef verschijnen, geeft misschien aan dat dit het enige tijdschrift is dat zonder bemoeienis van de bezetter niet alleen tijdens de oorlog van start ging, maar die oorlog ook ruimschoots overleefde.

Wie weet meer
Er valt, wat mij betreft, nog veel meer te weten over hoe het vaktijdschriften en hun uitgeverijen in de Tweede Wereldoorlog verging. Moesten de vaktijdschriften van voor de oorlog net als het Militair Rechtelijk Tijdschrift de publicatie een tijd staken? Waarom wel; waarom niet?
Een bericht van mensen die mij verder kunnen helpen wordt zeer op prijs gesteld. Dan komt het misschien ooit nog tot een allesomvattende geschiedenis van vakinformatie en vakuitgeverijen in de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor is het nooit te laat!

Eric Ravestijn

links naar de YouTube-filmpjes van de documentaire ‘Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd’ van de Doetinchemmers Wim Maatman en Karel Berkhuysen. Laatstgenoemde wijst er op dat de YouTube-filmpjes niet goed zijn (zie zijn reactie hieronder), en verwijst daarom naar de website https://doetinchemherdenkt.nl/woii-onderwerpen/misset waar ‘t oorspronkelijke beeldmateriaal te vinden is.

Wie desondanks toch liever op YouTube kijkt:

1. Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd, deel 1
2. Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd, deel 2
3. Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd, deel 3
4. Meneer Kees & Meneer Henk—Misset in oorlogstijd, deel 4

bronnen:

• dr. H.A. Bosman-Jelgersma, de Nederlandse farmacie tijdens de Tweede Wereldoorlog
• gelderlander.nl, 13 januari 2020 (domentairemakers)