Zegt de ene kaars tegen de andere. ‘Zeg “nee” als ze met een vlammetje bij je komen. Voor je ‘t weet ben je opgebrand “. Staat ‘burn-out’ voor opgebrand? Zo zou je ’t kunnen omschrijven. Een toestand waarin je tot weinig meer in staat bent. Uitgeblust bent.
Wat is een burn-out?
In een interview met Ianthe Sahadat (Volkskrant 26 december 2022) zegt hoogleraar stress en veerkracht Christiaan Vinkers “We hebben geen idee wat een burn-out is, wat de zelfverklaarde experts ook zeggen”. “De diagnose burn-out bestaat niet, omdat het niet aan bod komt in de opleiding en het niet in DSM-5 staat”. Een burn-out is volgens hem niet betrouwbaar vast te stellen. Intussen kampen 1,2 miljoen mensen, volgens TNO, met burn-out klachten. Vinkers relativeert dat: “ als je tweemaal per maand tegen je werk opziet, heb je al een een burn-out klacht”. Hij schat het aantal met een werkelijke klacht op enkele tienduizenden.
Hoe het ook zij en hoe je ’t ook noemt, er zitten een heleboel mensen thuis in een lethargische toestand.
Hoe ontstaat een burn-out?
Burn-out is het gevolg van langdurige stress. Stress kan ontstaan door overbelasting vaak op het werk, die leidt tot overspannenheid en tenslotte tot een burn-out. Je krijgt teveel taken op je bord, vaak ongestructureerd. Je hebt al niet veel met je werk, zou liever iets anders doen. Je baas waardeert je niet, doet geen moeite je te begrijpen. Je motivatie staat op een heel laag pitje. Je zegt meer “ja” dan “nee” tegen je baas of je collega’s, waardoor je nog meer klussen krijgt. Je bent onzeker en te weinig zelfbewust. Het kan ook zijn dat je een bepaalde stressgevoeligheid hebt. Of je bent te ambitieus of te perfectionistisch, waardoor je de lat voor jezelf te hoog legt.
Een fenomeen van de 21ste eeuw?
Is het een fenomeen van de laatste tijd? Vergelijk dat met de uitspraak van een respondent die ik citeerde in mijn column over de vijftiger jaren.
“Een mooie tijd. Geweldige arbeidsethos. We wisten niet beter, konden en wilden niet beter. 48-urige werkweek. Twee weken vakantie. Na school en opleiding meteen aan het werk.”
Wat anders is dan in de vijftiger jaren, is dat je nu continu beschikbaar bent (door dat vervloekte mobieltje), je wordt dagelijks gebombardeerd met informatie (infostress), sociale media vragen voortdurend je aandacht. Vooral die laatste verschijnselen maken het verschil met de vijftiger jaren ( de “Tempo Doeloe”).
Ook wordt als oorzaak genoemd, de verschuiving van hand- naar hoofdwerk, de veranderde thuissituatie ( de vrouw deed vroeger het huiswerk) en de ‘ratrace’, door de opgevoerde prestatiegerichtheid van de tegenwoordige maatschappij, die al op de middelbare scholen begint. Robbert Dijkgraaf viel daar nog eens over in de Volkskrant van 7 januari (“Minister Dijkgraaf hekelt prestatiedruk in onderwijs: ‘Nederland staat op kantelpunt‘”)
Is een burn-out te voorkomen?
Voorkomen is beter dan genezen. Bovendien is stressopbouw makkelijker te voorkomen dan burn-out af te bouwen is.
Voorkomen begint met meer “nee” te zeggen en het “ja” zeggen te verminderen. Nee, tegen je baas, tegen je collega’s, tegen reclame, tegen social media, tegen anderen maar ook tegen jezelf. Verander je instelling van “moeten” naar “willen”. Een ‘paradigm shift’, die niet makkelijk maar wel noodzakelijk is.
Nee zeggen tegen je baas is in de huidige arbeidsmarkt minder moeilijk. Vlieg je er uit dan liggen er andere vacatures op je te wachten, die misschien zelfs meer op jouw lijf geschreven zijn. In zekere zin hebben de ‘quiet quitters’, die nooduitgang al gevonden.
De vlieg die nee zegt
Neem een voorbeeld aan de kleine wijze en dappere vlieg in het gedicht van Mary Howitt.
“The Spider and the Fly”.
“Will you walk into my parlour?” said the Spider to the Fly,
“‘Tis the prettiest little parlour that ever you did spy;
The way into my parlour is up a winding stair,
And I have many curious things to shew when you are there.”
“Oh no, no,” said the little Fly, “to ask me is in vain,
For who goes up your winding stair can ne’er come down again.”
Maar wees wel consequent, want het vliegje zwichtte uiteindelijk voor de verleidelijke spin en belandde op diens bord.
Bepaal je eigen lot
De moraal van dit verhaal: zeg voortaan vaker “nee, sorry”. Je kunt bovendien méér afdwingen dan je misschien denkt. Ik weet dat uit eigen ervaring. Je kan, méér dan je denkt, je eigen lot bepalen, bedreigingen omzetten in kansen. Streef naar werk waar je plezier in hebt of krijg plezier in je werk. En zoek desnoods iets anders.
Edwin Kisman
Lees ook de column
Stress? Een vol hoofd? Hoe maak je het leeg?
12 nov 2019
En voor coaching naar méér zelfverzekerdheid kijk eens op KismanCoaching
En beluister de voordracht van het gedicht van Mary Howitt
“The Spider and the Fly”
of gezongen door Fats Waller (Tempo Doeloe)
