Geen actieve herinnering? Echt geen?

Gepubliceerd op
Een gat in het geheugen

Laatst hoorde ik iemand zeggen “Daar heb ik geen actieve herinnering aan”. O, dacht ik, dan heeft ie nog een laatje met passieve herinneringen. Wanneer gebruikt hij de ene, wanneer de andere?
Opgezocht. In sommige gevallen kan het een diplomatieke manier zijn om verantwoordelijkheid te vermijden. Zonder echt te liegen. Je houdt ook de mogelijkheid open om je later wel iets te herinneren.

Een middel om afstand te nemen
Soms kan je ‘t gebruiken om aan te geven dat je ervoor kiest om iets niet te onthouden. Om persoonlijke, politieke of juridische redenen. Bijvoorbeeld in juridische of politieke contexten wanneer je probeert afstand te nemen van bepaalde gebeurtenissen of beslissingen. “Omvolking? Daar heb ik geen actieve herinnering aan”. Zei laatst een ander. Kon ik me voorstellen, ze lijkt inderdaad in de verste verte niet op een Edel Germaan.

Ontwijken van verantwoordelijkheid
Media en politiek bekritiseren de uitdrukking soms omdat het vaag is en inderdaad overkomt als het ontwijken van verantwoordelijkheid. Roept ook twijfel op aan de betrouwbaarheid en transparantie van de persoon die het zegt.

Nareizigers op nareizigers?

Selectieve herinnering.
Dat doet ook denken aan de bewering over die duizenden nareizigers. Nareizigers op nareizigers op nareizigers. Stapeling van nareizigers. Hele volksstammen uit een ver land. Hoe ziet dat er uit? Hudje-mudje boven op elkaar? Het waren er minder dan genoemd, maar toch! Nou is ‘t een bekend verschijnsel dat mensen alleen willen horen, zien, ruiken en proeven wat ze willen. Selectief horen en zien. Selectieve aandacht, selectieve herinnering. ‘Cherry picking’. Daar was in dit geval misschien sprake van. Hoewel, de baas moet toch de juiste cijfers kennen? Achteraf helpt alleen nog een stalen gezicht. Met af en toe een zuur lachje.

Zeepbel knapt, herinnering weg

Wat bepaalt herinnering?
Wat zijn factoren die bepalen of je je iets herinnert? Ik noem er een paar.
Aandacht: Informatie moet eerst onze aandacht trekken. Logisch.
Emotie: Emotioneel geladen gebeurtenissen worden vaak goed onthouden.
Herhaling: Hoe vaker we iets zien, horen of doen, hoe beter we het zullen onthouden. Herhaal ’t maar of schrijf ’t op.
Context: De context waarin we informatie opnemen is van invloed.
Betekenisgeving: Informatie die relevant is voor ons onthouden we beter.
Associatie: Ook informatie die aansluit op wat we al weten onthouden we beter.

Bronnen over herinneren
Rijke bronnen van informatie over herinneren en vergeten zijn de boeken van Douwe Draaisma. Ik heb er vier. “Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt”, “Vergeetboek”, “De ivoren cel” en ‘De heimweefabriek”. Alle vier eenentwintigste eeuwers.

Zo blijf je bij

Geen actieve herinnering, wat kan dat betekenen?
Poetin? Daar heb ik geen actieve herinnering aan.” Nou dan zit ‘t wel snor met hem. Dan is hij een geschikte baas van de NAVO. Weet niet wie Poetin is. ’n Voordeel. Komt ie nog wel achter. Een frisse start.
Hoewel. Is hij ook niet een tijdje de baas van Nederland geweest? Zag toen ook niet wat er allemaal mis ging. Heerlijk zo’n onbezorgde instelling. Hoeft niet bang te zijn voor een ‘burn out’. ‘Burned out’ steden zullen hem dus ook niet boeien. Gewoon ‘collateral damage’. Jammer, maar onvermijdelijk, noodzakelijk.
Tenslotte: troost en een tip voor mensen met regelmatige herinneringsproblemen. We hebben er sinds twee decennia een gigantisch extern geheugen bij: Google.

Edwin Kisman
Wat vond u van deze column?

Zie ook de column
Quo Vadis NATO? Met Rutte aan het roer. 24 nov 2023

Een autobiografie? Begin er tijdig aan

Gepubliceerd op

Reis terug in de tijd

Tijdens mijn retraite, waarover ik twee weken geleden schreef, was ik van plan aan de hand van aantekeningen in mijn agenda’s een reis terug in de tijd te maken. De basis voor een autobiografie. Ik begon in juli van dit jaar met het teruglezen van mijn agenda’s, die ik vanaf 1954 heb.

Agenda’s
Sinds acht jaar heb ik grote  Moleskine agenda’s, met een slap zwart kaft. Ze liggen goed in de hand, zijn goed beschrijfbaar en overzichtelijk. Op de linker pagina een weekkalender en op de rechter een blanco pagina met ruimte voor aantekeningen. Ideeën, observaties. Ik heb net een nieuwe gekocht, die ik meteen in gebruik kan nemen omdat hij over 18 maanden loopt. Van juli 2021 tot december 2022. Betekent dat ik al ver vooruit kan plannen.

Feiten roepen herinneringen op of versterken die

Geholpen herinnering
Ik ben terug gaan lezen. Heb belangrijke gebeurtenissen gemarkeerd, feiten en ervaringen waaromheen een web van herinneringen kan ontstaan.  Herinneringen die daardoor ook weer scherpte krijgen. Naarmate de tijd verstrijkt vervagen herinneringen immers. Alsof de ruit waardoor je kijkt steeds meer beslaat, tot je op een gegeven moment niets meer ziet.
Je kan overigens ook feiten helemaal vergeten zijn. Door de systematische zoektocht door je agenda’s kan je ze weer tegenkomen. Krijgen ze weer een plaats in je geheugen. Waar ze met andere herinneringen kunnen gaan interfereren. De vraag kan zijn of je met dit soort herontdekkingen blij moet zijn. Ze waren verdrongen, waarom?

Biodatabase
Ik was van plan de belangrijkste feiten op te slaan in een database, waarin ik snel zou kunnen zoeken naar gebeurtenissen, namen, ontmoetingen. Dat werkte. Bovendien zou er een “biotijdlijn” ontstaan, een raamwerk voor een autobiografie, waaraan ik documenten zou kunnen koppelen. Bestaande of waar ik nog naar zou moeten zoeken.

Ontgoocheling: de reis is gestrand
Helaas, al teruglezend kwam ik tot de teleurstellende ontdekking dat ik tot 2012 met wisselende ijver en nauwkeurigheid aantekeningen had gemaakt. De jaren daarvóór bevatten per saldo ondermaats materiaal. Zowel kwantitatief als kwalitatief. Te weinig en te onduidelijk. Bijvoorbeeld: “Om 14.00 een afspraak met Bob Olie”. Wie was dat ook weer? Waarom had ik een afspraak? Al sla je me dood. JMHW (Joost Mag Het Weten).

De som van bronnen

Een mandje met bronnen
Je ben natuurlijk niet uitsluitend aangewezen op agenda’s, ’t zou wel makkelijk zijn geweest. Maar voor een (auto)biografie put je meestal uit een verzameling van bronnen. Een “mandje”: dagboeken, brieven, knipsels, foto’s, verhalen. Een (auto)biografie is als het ware de som van de bronnen over een bereik van leeftijd 0 tot einde leeftijd.
Zoals Jan BrokkenDe Tuinen van Buitenzorg” schreef op basis van brieven van zijn moeder en aanvullend onderzoek.

Vergeten
Aan de hand van de notities in de agenda’s kan, wat je vergeten bent, weer tot leven komen. Het gevaar van oude foto’s en oude verhalen is overigens dat ze hun eigen werkelijkheid gevormd kunnen hebben. Was het echt zo? Zijn dit mijn eigen ervaringen of is het opgeklopte ‘hearsay’? Checken dus. In het “Vergeetboek” van Douwe Draaisma kan je hier veel overlezen. Een van zijn uitspraken: “ Het geheugen wordt gedomineerd door vergeten”.

Raadpleeg tijdig je orale bronnen

Tijdig beginnen
De moraal van dit verhaal: schrijf een autobiografie. Het kan je in de historie plaatsen, op passende hoogte, en levert je stof tot introspectie. Het kan een bijdrage leveren aan je eigen identiteit en zelfs aan die van je nageslacht. En, tenslotte, begin er tijdig aan. Houd een dagboek bij en wees daarbij niet te zuinig met details, met gevoelens, waarnemingen en analyses.
Het tegenstrijdige is dat je vóór je veertigste daar doorgaans geen belangstelling voor hebt en dat je daarna het risico loopt de vorige generatie niet meer te kunnen bevragen. Wij hebben geen orale traditie zoals de Marrons in Suriname, waarover mijn vriend Bonno Thoden van Velzen publiceerde.
Wacht dus niet tot het te laat is, mis de orale bronnen niet. Je zal niet de eerste zijn die daar, tot z’n spijt, te laat achter komt.

Edwin Kisman


Lees ook mijn columns

Ik was jong, dan wil je wel wat – een autobiografie

Een ‘retraite’ om weer inspiratie op te doen 10 september 2021


De necrologie van prof. Bonno Thoden van 
Velzen 

Necrologie Bonno Thoden van Velzen – Dirk Vlasblom NRC 26 juni 2020


Het artikel in de Volkskrant van 25 september 2021, Opinie pag 20

Het verhaal van mijn leven leert mij wie ik ben
Voor zijn interviews over een zinvol leven dompelde Volkskrant-redacteur Fokke Obbema
zich wekelijks onder in het levensverhaal van anderen.
Het bracht hem tot de vraag: hoe zou ik mijn eigen verhaal verwoorden? En hoe zinvol is dat?


En de boeken

De Tuinen van Buitenzorg – Jan Brokken

 

 

Vergeetboek – Douwe Draaisma