Het dagelijkse leven is veranderd, tussen ‘tempo doeloe’ en ‘jaman now’. Tussen vroeger en de tegenwoordige tijd. De belangrijkste oorzaak van die verandering? Digitalisering, de opkomst van computers, van het internet.
Wat is er niet veranderd? Oorlog. Oorlog zal er altijd zijn.
Hoe het was in de vijftiger jaren, ‘tempo doeloe’?
Toen het geluk nog heel gewoon was. Zeggen ze. Een paar kenmerken.
* Je liefde tegen het lijf lopen op een feestje. Letterlijk. De vonk springt over.
* Bij Volendam met de auto op het ijs. Strenge winters. Elfstedentocht.
* Roken, soms twee pakjes per dag. Sigaren ook, maar dan niet inhaleren.
* De groenteboer, de kolenboer, de melkboer en de bakker komen langs.
* Een kolenkit, naast de enige haard in huis.
* Badhuizen, waar je een keer in de week kan baden.
* De telefoon aan een snoer. Een kiesschijf om te bellen.
Een aardverschuiving
Daarna heeft geleidelijk een verandering plaatsgevonden. En dan, in de jaren negentig een versnelling. Internet doet zijn intrede. Het waren vooral de sociale media die voor een kantelpunt zorgden. Facebook, Twitter (X), Instagram, Snapchat (‘share a moment’), Whatsapp en later de invloedrijke Tiktok. Het tijdperk van het delen is aangebroken. Communicatie, sociale kontakten, zelfbeeld, informatie, bedreiging. Enerzijds komen vreemden tot elkaar, maar vervreemden anderzijds.
Jaman now. Wat is anders?
De nieuwe tijd bracht nieuwe zaken, mogelijkheden en onmogelijkheden. Kansen en bedreigingen. Vaak verpakt in Engelse termen.
* ‘Daten’, online ‘swipen’ tot je het aantrekkelijkste gezicht hebt gevonden.
* Afspreken, intiem contact hebben, tot het moment waarop zij je ‘ghost’.
* Je neemt dat niet en denkt er over haar te ‘stalken’. Ach, “Soedah, laat maar”.
* ‘Girl math’, een trend van meisjes die zich rijk rekenen, op TikTok
* Intussen die irritante ‘phisher’, die je al lang door hebt, een hak zetten.
* Het aantal soevereinen en ‘off-the-grid-leven’ adepten neemt toe.
* ‘Spirituality’ snoept marktaandeel af van religies.
* Het klimaat dat ons dreigt te ontglippen. Actie ondernemen of ‘greenwash’?
* Roken dat verdrongen is door ‘vapen’. Ook verslavend?
* Het ochtend ‘skin care’ ritueel van achtjarige basisschool meisjes. TikTok.
* Dure geurtjes gebruikt door veertienjarige jongens. “smellmaxxing”. Ook TikTok.
* Het gezellige dineetje. Wat doet je partner? ‘Phubbing’. De soep wordt koud.
* De handdoek in de ring gooien. ‘Quiet quitting’. ’t Is mooi geweest
* Je opdracht laten uitvoeren door ‘Chat-GPT’. Niemand die het merkt.
* Chanteren met naaktfoto’s, ‘sextortion’. Daarna ‘cancellen’.
* Een flitsbezorger bellen voor croquetten van de snackbar om de hoek.
* Toenemende bijziendheid van jonge kinderen.
* Door ING gebeld? Check, double check.
Wat is er niet veranderd?
Wat is er niet veranderd tussen ‘tempo doeloe’ (vroeger) en ‘jaman now’ (nu)?
Oorlogen. Waren er altijd en zullen er altijd zijn. Die als een bloedige draad door de hele geschiedenis van de mensheid lopen. Vanaf de oertijd. Die toen evolutionaire voordelen boden. Die gevoerd worden omdat zij minder zijn dan wij, maar wel meer hebben dan wij. Meer land, meer ertsen, meer kusten. Anders zijn dan wij, nog steeds. Anders denken dan wij. Anders geloven dan wij. Op grond wonen die ons eigenlijk toebehoort. Confisqueren maar. “Recent” de Banda genocide,1621 nootmuskaat. VOC Monopolie, buit. Niet zonder slag of stoot. Omdat hun gras groener is dan het onze. Hun taal anders is dan de onze.
Het oorlogsbedrijf is wel veranderd
De motieven zijn nauwelijks veranderd. De manier waarop wel. ‘The difference between men and boys, is the size of their toys’. Technologische ontwikkeling. Van man tegen man, te voet met een knuppel, pijl en boog naar een lans en een zwaard te paard. Van strijdwagens met massief houten wielen naar wielen met spaken en banden. Naar rijden op een weg die zichzelf tijdens het rijden legt. Rupsbanden.
De Gruwelen van de Oorlog
1810 “Los desastres de la guerra” – Oorlog tussen Frankrijk en Spanje. 1810-1815. Francisco José de Goya bracht de gruwelen in beeld. In vijfentachtig etsen.
2024 “De gruwelen van de oorlog”. Die gevoerd wordt door hoge heren, vanuit comfortabele fauteuils. Die hoge militairen aansturen. Die ver achter het front, veilig hun bevelen formuleren. ‘Leading from the back’. Strategieën construeren. Terwijl op datzelfde moment een artillerist crepeert. Aan het front, in de modder. Voltreffer. Een been afgerukt. Bloedt langzaam dood. Vergaat van de pijn, zolang hij nog bij bewustzijn is. Een ‘mercenary’, een huursoldaat. Deed ’t voor ’t geld, voor de familie thuis. Wat is geld? Te laat voor spijt. Een slachtoffer van de ambities van een President.
Edwin Kisman
Wat vond u van deze column?
Zie ook de columns
‘Tempo doeloe’, terugverlangen naar de jaren vijftig of niet?
17 dec 2022
Een generatiekloof? Een conflict?
19 oct 2023
En de boeken
Ronald Giphart en Mark van Vugt “Mismatch. Hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein”. Daarin ‘War, what is it good for?’
Jared Diamond “Zwaarden, paarden en ziektekiemen. De ongelijkheid in de wereld verklaard”.
De genocide op Banda (1621)
Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen (de hoogste man van de compagnie in Oost-Indië) organiseert in 1621 een strafexpeditie naar Banda. Op die manier wil hij het monopolie op de handel in nootmuskaat en foelie voor de VOC in handen krijgen. Van de 15.000 bewoners zijn er nog maar 1.000 over. De rest is gedood, gevlucht of in slavernij afgevoerd naar Batavia. Allemaal om het monopolie op nootmuskaat voor de compagnie veilig te stellen.
Bron: Nationaal Archief