Hoe te overleven in het tijdperk van AI

Bedreigingen voor de mensheid, hele grote, komen langzaam op ons af. We zijn eraan gewend geraakt. Klimaatverandering. Waarschuwing 1972, de Club van Rome, “Grenzen aan de Groei”. Langzaam stijgende temperaturen, gletsjers die terugtrekken. Pas heel laat begint de urgentie door te dringen. En zelfs nu hebben we nog de neiging te denken dat er tijd genoeg is.

Met de snelheid van een lawine
Met kunstmatige intelligentie is dat anders. Hier geen traag smeltende ijsbergen. AI ontwikkelt zich in een tempo dat te vergelijken is met een lawine. In enkele jaren is het landschap totaal veranderd. Geoffrey Hinton, een Britse pionier, de ‘godfather’ van ‘deep learning’, waarschuwt openlijk al dat AI de mens zou kunnen overvleugelen.
Niet over eeuwen. Maar misschien al binnen een decennium. En als die systemen autonoom gaan handelen, zonder rekening te houden met onze belangen, dan is de vraag niet hoe wij AI gebruiken, maar hoe AI óns gebruikt.

Darwinesk?
Een gedachte die ongemakkelijk veel lijkt op Darwin’s ‘survival of the fittest’. Met ditmaal niet een roofdier of ziekteverwekker als tegenstander, maar een door onszelf gecreëerd systeem dat sneller leert en handelt dan wij ooit kunnen. Evolutie had miljoenen jaren nodig om de mens te vormen. Voor aanpassing aan deze nieuwe omgeving hebben we misschien nog tien jaar.
Wat rest ons? Hoe worden wij de ‘fittest’?

Wegkruipen of afschermen
Een eerste reflex: terugtrekken. Zoals geïsoleerde stammen in het Amazonegebied. Een ‘cordon sanitaire’. Zonder internet, zonder slimme systemen. Voor de moderne mens een illusie. AI zit al in de zorg, in transport, in financiële systemen. Volledig isolement is onmogelijk en maatschappelijk onwenselijk. Wél zinvol: selectief afschermen. Kritieke infrastructuur zonder open verbindingen, gecontroleerde toegang tot rekenkracht, verplichte evaluaties vóórdat een krachtig model wordt ingezet. Geen vlucht, wel een stevige digitale omheining.

De mens ‘upgraden’ ?
Dan is er het sciencefiction-idee: zelf sneller en slimmer worden. Neurotechnologie, hersenimplantaten, menselijke “augmentatie”. Klinkt verleidelijk, maar niet breed beschikbaar of betrouwbaar in de komende tien jaar. Bovendien verschuift het probleem. Waterbed. In plaats van mens versus AI, krijgen we een wereld van “geaugmenteerde” elites en achterblijvers. Geen recept voor stabiliteit.

AI tegen AI
Veel realistischer is het inzetten van AI om AI te controleren. “Defensieve agents” die gevaarlijke mogelijkheden detecteren, systemen die hun grotere broertjes testen en begrenzen, automatische ‘tripwires’ die ingrijpen bij riskant gedrag. In de cyberwereld kennen we al virusscanners en ‘firewalls’. Iets dergelijks zal onvermijdelijk worden voor generatieve en autonome AI. Noem het een wapenwedloop, maar wel een waarin de verdediging onmisbaar is.

Samenleven als partner
Een andere route is accepteren dat AI blijvend naast ons staat. Niet als tegenstander, maar als partner. “If you can’t beat them, join them.” Dat vraagt wel om vertrouwen. Systemen die aantoonbaar handelen in lijn met menselijke waarden. En mechanismen die falen onmiddellijk signaleren. Zonder transparantie, audits en noodremmen wordt partnerschap een gokspel. Met robuuste ‘checks and balances’ kan het juist leiden tot enorme vooruitgang in wetenschap, zorg en onderwijs.

AI met moederinstinct
Geoffrey Hinton schuift een radicaal idee naar voren: bouw moederinstincten in. Laat AI niet alleen slim, maar ook zorgzaam zijn. Een systeem dat intrinsiek wil beschermen in plaats van schaden. Het is een aantrekkelijk beeld, een digitale ouder die over ons waakt. Maar hier schuilt ook het gevaar van schijnempathie: een model dat emoties imiteert zonder ze werkelijk te hebben. Een vriendelijke façade kan misleiding verhullen. Moederlijke zorg is waardevol als extra laag, niet als enige vangnet.

Geopolitieke co-opetitie
En dan is er nog de wereldpolitiek. De grootste risico’s ontstaan als landen in een versnelling van een technologische wedloop hun veiligheidsnormen laten vallen. Samenwerking, juist tussen rivalen als de VS en China, zou catastrofes kunnen voorkomen. Concurreren op toepassingen mag, maar veiligheidsprotocollen delen, incidenten melden en testnormen harmoniseren is in ieders belang. Net zoals landen kernwapens wel bouwen, maar ook verdragen sluiten om de risico’s te beperken.

Een andere suggestie: snelheidslimieten
Wat ontbreekt in veel discussies is de simpele vraag: hoeveel snelheid kan de mens aan? Een samenleving heeft tijd nodig om te leren omgaan met nieuwe technologie. Waarom dan geen snelheidslimieten voor ‘frontier-AI’, net zoals we snelheidslimieten hebben op de weg? Licenties voor extreem grote trainingsruns, verplichte tests vóór en ná inzet, ‘realtime’ toezicht op rekenkracht. Niet als rem op vooruitgang, maar als verkeersregels om ongelukken te voorkomen.

De menselijke maat bewaren
Wat al deze opties gemeen hebben? Ze veronderstellen dat we de regie niet uit handen geven. Dat we nu al besluiten hoe AI mag worden ingezet, getest en gecontroleerd. Dat we AI gebruiken voor menselijke doelen. Betere zorg, meer duurzaamheid, efficiënter onderwijs. In plaats van louter economische winst.
De grootste bedreiging is misschien niet dat AI ons domweg overneemt. Maar dat we zelf nalaten onze waarden in te bouwen. Zoals bij klimaatverandering gaat het om menselijk ingrijpen. Of het gebrek daaraan. Het verschil is dat we bij AI geen decennia de tijd hebben.

Grijp de kans
De komende tien jaar worden beslissend. Willen we dat AI ons reduceert tot toeschouwers, of zien we het als kans om onze eigen rol opnieuw te definiëren? Het antwoord ligt niet bij de technologie, maar bij de keuzes die wij nú maken.

Edwin Kisman