Tekenen kan je altijd nog

Tekenen doe ik al bijna mijn hele leven. Tijdens de oorlog, Amerikaanse gevechtsvliegtuigen. De Lockheed P-38 Lightning, die met de dubbele romp, die laag scherend over de weg vlogen azend op Japanse voertuigen. Ging ik ermee door ook na de oorlog. Ik wilde vliegtuigbouwer worden.
Ik tekende met potlood, pen en Oost-Indische inkt. Later begon ik ook te schilderen. Waterverf, olieverf en gouache.

Cartoons
Pas tijdens mijn studietijd begon ik met het tekenen van cartoons. Cartoons zijn tekeningen, registraties van situaties. Soms grappig, humoristisch, blij, flauw, ironisch, absurdistisch, sarcastisch, cynisch of bijtend. Soms actueel, soms tijdloos, van alle dag, neutraal, of politiek geladen. Soms opiniërend, of alleen maar registrerend.

‘Hole-in-one’
De kracht van cartoons zit ‘m in eerste instantie in het beeld. Ze trekken de aandacht en zijn vaak in een “oogwenk” te lezen, te begrijpen. De ‘clou’ in één oogopslag. Een ‘hole-in-one’ story. De eerste klap is een daalder waard. Cartoons kan je zien als de visuele tegenhangers van één-zins-grappen (‘one liners’).

In kranten en tijdschriften
Mijn eerste cartoons verschenen in Het Parool en het Vrije Volk. Die eerste tekening, in de krant!! ‘La joie de se voire imprimé‘. Ik was toen 17, net met m’n studie (chemie) begonnen. Vóór die tijd had ik al wat geld verdiend met het tekenen van een reclamebord. Naast de Alkmaarse kaasmarkt. Samen met mijn vriend Henk Jellema.
Daarna ging ik door met cartoons en af en toe infografieken. In kranten weer: Algemeen Handelsblad, NRC. En in tijdschriften en bedrijfsbladen, Nederlandse, één Spaans humoristisch blad ‘La Codorniz’, een Noorse krant en een Zweeds tijdschrift. Een heel scala.

Tekenen kan altijd nog
Het tekenen boeide me zó dat ik met mijn studie wilde stoppen. Mijn afstudeerhoogleraar prof. Thymen de Boer (fysisch organische chemie) gaf mij echter de wijze raad: ”Edwin, tekenen kan je altijd nog. Maak eerst je studie maar af”
Ik heb zijn raad opgevolgd. Ben, na twee jaar militaire dienst en drie jaar werk bij een uitgeverij, afgestudeerd. Aan de ontwikkeling van de chemie heb ik niets bijgedragen, maar ik heb die wel vanaf de zijlijn (het Chemisch Weekblad), nauwlettend gevolgd. Ook heb ik aan het chemieonderwijs kunnen bijdragen met verklarende cartoons. Opgenomen in 20 chemische lesboeken voor het middelbaar onderwijs.

Rake typeringen
Je hebt vaak voorbeelden, rolmodellen. Voor mij waren dat André François vanwege zijn verrassende, rake typeringen en zijn simplistische tekenstijl en later Quentin Blake met zijn frivole stijl van tekenen. Van de Nederlanders volgde ik vooral Peter van Straaten, waarvan ik al sinds jaar en dag een kalender op de WC heb hangen. Hij munt uit in zijn onderschriften waarop hij zijn tekening baseert. Feilloos geschoten.

Observeren en vastleggen
De voorbereiding van een cartoon is een continu proces. Ik observeer mijn omgeving. Automatisch en onbewust. En registreer. Sla het op in mijn onbewuste. Vaak is het serendipity: vinden zonder zoeken, tegenkomen. Dan denk ik “hé dat is een cartoon”, en maak ik een schets, die ik later gebruik.

Van kroontjespen tot Apple pencil
Ik kom weer terug bij het begin van deze column, het tekenen zelf. Ik deed dat vroeger met potlood, pen en papier. Cartoons schilderen heb ik wel eens overwogen maar pas veel later. Een selectie, voor een tentoonstelling. De laatste jaren ben ik helemaal digitaal gegaan. Nu teken ik op een iPad met een Apple pencil. Afhankelijk van het onderwerp kan ik kiezen uit drie tekenprogramma’s. Het voordeel van een digitale tekening is dat je ‘m meteen kan importeren in een tekst: artikel (print of digitaal), bericht of website.
Ik gebruik ze regelmatig in mijn columns, die qua karakter veel overeenkomst met cartoons vertonen: associatief opgebouwd, wendingen in het verhaal en een zeker staccato.

Edwin Kisman

Wat vond u van deze column?

Voor meer cartoons, ook vroegere tekeningen van mij, zie de site KIZCartoons