Een taart. Drie lagen. Bovenste laag blank met een kaarsje ‘on top’. Onderste laag chocoladebruin. De tussenlaag, een onbestemde kleur. Een “diagrammatische representatie” van een koloniale maatschappij. Bordjes in hotels “ Geen honden. Geen inlanders”.
Ingestorte taart
Zo was Nederlandsch-Indië tot de dag waarop Japan de “gordel van smaragd” binnenviel. Op 10 januari 1942. De toegang, Manado, het noordelijkste punt van het toenmalige Celebes.
In één klap de opbouw van de taart gewijzigd. Een nieuwe toplaag, gele vla. De onderlaag, chocoladebruin, daaronder blank, zonder kaarsje.
Vier jaar later: 15 augustus
Vier jaar later capituleerde Japan. 15 augustus 1945. Twee dagen daarna, 17 augustus, verklaarde Indonesië zich onafhankelijk van Nederland. Soekarno’s “proklamasi”. Hij had voor de voorbereiding daarvan van de bezetter de ruimte gekregen. Bovendien was de “hollander”, de blanke bovenlaag, tijdens de bezetting van z’n voetstuk gevallen. Had onherstelbare imagoschade geleden.
Vasthouden dat Indië
De ‘proklamasi’: “Wij, het Indonesische volk, verklaren hierbij de Indonesische onafhankelijkheid. (………. ) Soekarno/Hatta.”
Onafhankelijk van Nederland? “Ho, ho, dat gaat zo maar niet”. Louis Beel maakt in Den Haag bezwaar, zwaaiend met het artikel van J.Tinbergen en J.B.D. Derksen uit 1945 “Berekeningen over de economische beteekenis van Nederlandsch-Indië voor Nederland”. “Daar gaan we een stokje voor steken. Indië verloren, rampspoed geboren”, een dertig jaar oude slogan van jonkheer dr. C. Sandberg.
Een Eereschuld
Veertig jaar daarvoor had mr. Coen van Deventer, advocaat in Semarang, een artikel in de Gids (1899) “ Een Eereschuld” gepubliceerd. Hierin rekende hij voor wat Nederland aan Nederlands-Indië onttrok ten behoeve van dekking van de Nederlandse begrotingstekorten. In plaats van het geld te gebruiken voor de ontwikkeling van het overzeese gebiedsdeel (infrastructuur, haven van Soerabaja etc). Een heel andere invalshoek dus.
Uitwassen, de Deli planters
Nederland was eeuwenlang kolonisator van “Nederlands” – Indië. Een wingewest. Met goede en minder goede kanten. Zoals het cultuurstelsel, de behandeling van contractarbeiders en de “correctieve” oorlogen. Banda, Bali, Atjeh en de politionele acties.
Een uitwas was de situatie bij tabaksplantages van Deli, waarover J.T.L. Rhemrev, officier van justitie op Batavia, in 1903 een rapport schreef. Over de mishandeling en gevangenneming van koelies aan de oostkust van Sumatra. Dat rapport werd in de doofpot gestopt. Jan Breman vond het terug tijdens een speurtocht in het Algemeen Rijksarchief. Rudy Kousbroek schreef erover in de NRC van 27 feb 1987, “Het rhemrev-rapport”. PS Rhemrev is een omdraaiing van “Vermeer”.
Economische oorlog
Den Haag hield voet bij stuk. Met guldentekens in de ogen. Er werd opdracht gegeven een expeditieleger van zo’n 200.000 man op te tuigen, waarin, volgens het Veteranen Instituut, 95.000 dienstplichtigen en 25.000 oorlogsvrijwilligers. Het grootste leger uit de historie van ons land. Stadse jongens en boerenzonen. Koud bevrijd van vijf jaar onderdrukking. In voor eigen vrijheid en mentale expansie. Het avontuur lokt in de betoverende tropen. Op naar Java. Politionele acties, bij de Engelsen bekend onder de naam ‘Dutch Military Aggression’, bij de Indonesiërs als ‘Agresi Militer Belanda’.
Politionele acties
Agressie dus. Een economische oorlog. De eerste politionele actie, “Operatie Product”, van 21 juli tot 5 augustus 1947, de tweede, “Operatie Kraaij”, van 19 december 1948 tot 5 januari 1949. “Operatie Ekster” zou misschien een passender naam zijn geweest. Opboksend tegen het internationale sentiment en de binnenlandse imagoschade. Voortijdig beëindigd onder internationale druk, het vliegveld van Jogya was al bezet. De VS dreigde met stopzetting van de Marshall hulp. En Engeland dat eigener beweging al vrij snel na het einde van de wereldoorlog was begonnen met dekolonisatie van India, zette ook druk.
Einde dus van een zinloze oorlog, die intussen heel veel mensenlevens had geëist. Aan beide zijden. “Wie het onderste uit de kan wil, krijgt meestal het lid op de neus.”
Op 27 december 1949 werd de soevereiniteit overgedragen. Nieuw Guinea bleef nog even een twistappel.
Nu bijna tachtig jaar later
Nu bijna tachtig jaar na 1945. Hoe is het Nederland sindsdien vergaan? En hoe Indonesië, het voormalige Nederlands-Indië?
Nederlandse ontwikkeling
Voor Nederland bleek het achteraf geen probleem. Bovendien bleef Indonesië nog geruime tijd overeengekomen herstelbetalingen uitvoeren (compensatie voor “gederfd inkomensverlies”!). Trouw schrijft in een artikel op 12 aug 1995 dan ook “Indië verloren, de rampspoed bleef uit”. Nederland ontwikkelde zich tot een welvarende industriële staat, mede dankzij het zetje uit de VS, de Marshall hulp.
‘Indonesia Today’
Ook Indonesië ontwikkelde zich. Zij het langzamer. Het land bouwt nu een nieuwe hoofdstad, Nusantara in de binnenlanden van Kalimantan (Borneo). Waar op 17 augustus de onafhankelijksdag wordt gevierd. Kantje boord want ’t is nog niet helemaal klaar. Maar afgelopen maandag heeft Jokowi er al vergaderd met z’n kabinet.
Modern leger
Het leger is van rampokkende ‘pemuda’s’ en ‘peloppors’, met ‘bambu runcing’ (scherpe bamboe speer) getransformeerd tot een modern strak leger, de Tentara Nasional Indonesia (TNI). Waarvan de basis ondermeer gelegd werd door Generaal Abdul Haris Nasution. Commandant van de Siliwangi divisie. Schrijver van de bestseller “Fundamentals of Guerrilla Warfare”. Presidents kandidaat, maar geen Javaan, dus als Sumatraan geen kans, heb ik me laten vertellen. ‘Pak Nas’, een beminnelijke man. Eenmaal ontmoet. Overleed op 6 september 2000.
Welvaart
De welvaart is toegenomen. De meeste mensen hebben tenminste een motorfiets, die voor een zeer laag bedrag te leasen is. De vele auto’s en motorfietsen leiden in Jakarta regelmatig tot een verkeersinfarct en tot smog. Lang leve de welvaart!
Overigens moet bij de Olympische Spelen in 2028, in Los Angeles, nog wel een inhaalslag worden gemaakt. In Parijs, tweemaal goud en éénmaal brons . Dat is te weinig voor een land met 280 miljoen inwoners.
Quo Vadis Indonesia?
De toekomst? Het land heeft een grote ambitie. In 2045 wil het behoren tot de club van hoge-inkomenslanden (gemiddeld inkomen € 13.000 per jaar). Het is al de grootse economie van Zuidoost Azië met een groei van 5 procent per jaar. De ambitie, het “Gouden Indonesië 2045” (Indonesia Emas 2045) lonkt, maar de weg naar het doel is moeilijk en heeft veel obstakels. Noël van Bemmel schreef er over in de Volkskrant van 3 augustus.
Durian
Conclusie. Beide landen hebben geprofiteerd van de scheiding. Discriminatie is passé. Op bordjes in hotels staat nu “Geen honden, geen durian”. Want de stank van durian is alleen voor liefhebbers te harden. Heerrlijk!
Edwin Kisman
Wat vond u van deze column?
Zie verder
Columns
“15 augustus 1945, Japan capituleert” , 14 augustus 2023
“De slepende oorlog in het Oosten. Een update”, 2 mei 2023
Waarin meer over Nasution en zijn bestseller
“Een hoofdstad gaat verhuizen” 27 maart 2024
Over “Nusantara”, de nieuwe hoofdstad van Indonesië
Website en YouTube
Meer over het toekomstplan van Indonesië: “Emas 2024”
Ook op You tube: “Road Map Indonesia Emas 2045”
Artikelen
Noël van Bemmel, “Hoe haalbaar is de droom van Indonesië?” Volkskrant 3 aug 2024
Rudy Kousbroek, “Het rhemrev-rapport”, NRC 27 februari 1987
Meer over het Rhemrev rapport
Indonesia Today
Wie meer wil weten over het Indonesië van nu, raad ik aan een abonnement te nemen op de digitale versie van de Engelstalige “Jakarta Post”. Ongeveer € 50 per jaar.Elke dag een nieuwsbrief en toegang tot de krant.
Bekijk ook de vlog van de boulevard van Manado op 1 juli 2024, waar op 10 januari 1942 de Japanners binnenkwamen
Verbazingwekkend: twee jaar na de bevrijding weet Nederland al een ‘expeditieleger’ op de been te brengen. ‘t Komt mij voor dat ‘t geld daarvoor beter aan de werderopbouw van Nederland besteed had kunnen worden.
Bovendien: een oorlog tegen de wil van een volk is niet te winnen; Vietnam is daarvan misschien wel ‘t beste voorbeeld.
Goed uiteengezet, Edwin. De politionele acties waren het gevolg van democratische besluitvorming door de Nederlandse volksvertegenwoordigers ,die nauwelijks op de hoogte waren (en werden gebracht) over de fundamentele veranderingen in de Indonesische politiek tijdens en voor de Japanse bezetting.