Meer respect en bescheidenheid, voor een betere wereld

Een mannetje komt bij de zelfscan kassa van de supermarkt. Scant z’n boodschappen, betaalt en wil naar buiten lopen. Een jonge medewerker vraagt of ie in z’n tas mag kijken. Het mannetje begint te tieren en haalt uit naar de jonge controleur. Schreeuwt: “wie denk je wel die je bent, snotaap. Vertrouw je me niet?”. En loopt meteen naar buiten. De jonge controleur beduusd achterlatend. Respectloos.

‘Pound foolish’
Het mannetje wordt buiten het poortje opgewacht door twee stevige knapen van de supermarkt. “Mogen wij even in uw tas kijken?”. Weer luid en hevig protest. Geen baat. Vijf boodschappen staan niet op de bon. Totaal € 26,75. “Schadevergoeding” € 181. ‘Penny wise, pound foolish’

Gebrek aan respect
Nog enkele voorbeelden van respectloosheid. De Mallorcazaak. Zinloos en excessief uitgaansgeweld. De recente Maccabi rellen in Amsterdam. Gisèle Pelicot. Bedreigingen van burgemeesters, advocaten en ambtenaren. Grensoverschrijdend gedrag. Discriminatie. Racistische uitspraken van politici op X. De omvolkingstheorie. Anonieme scheldpartijen op sociale media.
In zijn recente Thorbeckelezing deed de oud burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb, een oproep om het ‘politieke debat’ beschaafder te voeren. Met meer respect.

Focus op “ik” triggert agressie
Waar komt die respectloosheid vandaan? Respect voor elkaar is de laatste zeventig jaar afgenomen.
Door een verschuiving van een “wij”-gerichte cultuur naar een meer “ik”-gerichte. Beïnvloed door maatschappelijke omstandigheden en factoren.
Zoals de verandering in normen en waarden en de globalisering en de opkomst van sociale media. De collectiviteit is afgenomen. Gevolg van respectloosheid is vaak agressie.

Sociale media scheppen persoonlijke bubbels
Algoritmes op sociale media creëren persoonlijke ‘bubbels’. Gebruikers zien vooral berichten die aansluiten bij hun eigen overtuigingen. Dit kan leiden tot meer zelfgerichtheid en een afname van begrip voor andere perspectieven. Voor constructen van anderen.
Ze maken het gemakkelijk om op een respectloze manier met anderen te communiceren. Vooral de anonimiteit is een boosdoener.

Erkenning van de ander
Wat is respect? Respect hebben voor een ander betekent het erkennen en waarderen van de ander als mens met eigen rechten, opvattingen, gevoelens en grenzen. Het houdt in dat je rekening houdt met de behoeften, overtuigingen en keuzes van een ander zonder deze te kleineren, te negeren of te overheersen. Respect impliceert vaak openheid, empathie en de bereidheid om te luisteren, zelfs als je het niet met iemand eens bent. Respect voor een ander betekent ook, jezelf afschalen. Bescheidenheid.

Effect van respect
Respectloosheid roept agressie op. Respect ontmoet daarentegen respect. Het is het bekende “wie goed doet, goed ontmoet”. Wie respect voor een ander heeft, ontvangt dat ook van de ander. Wederkerigheid.
Wat voor effect heeft het op het welzijn van de mens?
Wanneer iemand respect ervaart, voelt die zich erkend en gewaardeerd. Dit kan het gevoel van zelfvertrouwen en eigenwaarde versterken.

Vertrouwen van de burger
Respect heeft een link met vertrouwen, bescheidenheid en nederigheid. Respectloosheid roept wantrouwen op. Een overheid echter die zijn burgers respecteert, kan rekenen op vertrouwen. Estland is daarvan een voorbeeld. Het omgekeerde geldt ook.
Respect helpt conflicten constructief op te lossen, omdat het de basis legt voor wederzijds begrip en compromis.

Opstaan in de trein
In de openbare ruimte houdt respect ondermeer in, je omgeving netjes houden. Afval niet op straat te gooien. In een tram of trein je zitplaats aanbieden aan ouderen. Ik heb dat onlangs meegemaakt in een tram in Lissabon. Een jonge man stond op voor mij. Dat bracht me een beetje in verlegenheid. Ik dacht: ”Zie ik er dan al zó oud uit?”
Respect betekent ook rustig blijven in drukke situaties. Netjes wachten in een rij zonder je frustratie af te reageren op anderen. Geduld is dus ook een vorm van respect.

Respectvol en bescheiden
Een paar voorbeelden van respectvolle mensen.
Michelle van Tongerloo, huis- en straatarts Rotterdam. Voor mij een eigentijds icoon van respect, dicht bij huis. Verzorgt daklozen en onverzekerden.
Of de topatleet Sifan Hassan. Na haar magistrale overwinning op de Olympische marathon in Parijs schreef ze: ”Ik ben bedankbaar”. Bescheiden.
En dan de topatleet en bescheiden mens, Anton Geesink.
Een citaat uit zijn necrologie in het Parool van 27 augustus 2010.
“ Tokio, oktober 1964… Anton Geesink heeft Akio Kaminaga verslagen! Geesink juicht niet. Hij wijst zijn aanstormende coach en een ploeggenoot terug naar de bank. Eerst bedankt hij met een verplichte buiging zijn tegenstander. ….. Dan doet Geesink iets wat niet voor mogelijk werd gehouden. Hij stapt op zijn 108 kilo wegende opponent af, tilt hem op alsof het een kind is en zet hem terug op de tatami.”

En niet te vergeten Marlene Engelhorn, erfgename van Friedrich Engelhorn de oprichter van BASF. Ze kreeg in 2022 een erfenis van haar grootmoeder Traudi Engelhorn-Vechiatto. Opgegroeid in een zeer welvarend milieu, koos zij al jong voor de andere kant. Hoewel zij pas tijdens haar studie kennismaakte met andere lagen van de bevolking. Ze besloot 90% van haar erfenis, € 25 miljoen, weg te geven. Oostenrijk kent geen erfbelasting.
Deed dat door het (laten) instellen van een burgerberaad. Een selectie van 50 burgers uit 10.000. Marlene had geen enkele stem in de keuze. De bijna € 23 miljoen werd geschonken aan zo’n 80 organisaties. Waaronder € 50.000 voor Wikipedia.
Andere voorbeelden: hulp- en goede doelen organisaties zoals het Rode Kruis, Unicef, Amnesty International, UNHCR. Alle gebouwd op respect.

‘We Need You’
De moraal van dit verhaal? Respect is een Kritische Succes Factor voor een betere, niet gepolariseerde wereld.
Om die te bereiken is iedereen nodig. Niet in de laatste plaats, politici. Of moet je ze ‘polarici’ noemen. ‘n Woord van het jaar?
Iedereen is nodig om de ‘actie-is-reactie’ keten te doorbreken. Hoe? Door met respect op agressie te reageren. Hoe moeilijk ook.
Want wat is de reactie op respect? Respect.
Dus waar wachten we op? ‘We need You’. Voor een betere wereld.
Start ermee op Nieuwjaarsdag 2025.

Edwin Kisman

Lees ook de columns
Wie zijn dat? – 16 januari 2024
‘Smalbekkikker’, blijf bescheiden – 4 september 2024
Leer het ‘construct’ van de ander kennen – 31 oktober 2024